San Tomas da Euskadiko ospakizun ezagunenetako bat. Egun hau herri eta hiri askotan ospatzen da, baina gaur Donostiako santomasetara joango gara. Azoka handia egiten da han, urte askoko historia duena, eta txistorra da, Kaxildaren baimenarekin, protagonista nagusia. Donostian santomasak noiz eta nola ospatzen diren kontatuko dizugu.
Noiz ospatzen da San Tomas eguna Donostian?
San Tomas eguna abenduaren 21ean ospatzen da.
Donostian, Konstituzio plaza da ospakizunaren erdigunea, eta gaur egun Bulebarrera eta San Martin azoka ingurura ere zabaltzen da.
Azokaren buru, urtero bezala, zerrama handi bat egongo da Konstituzio plazan. 2024an, Elgetako Arantzeta baserriko Kaxildari egokitu zaio ohorea.
Azokako agertokiak apaintzeko, motibo tradizionalak erabiltzen dira: lastoa, koadrozko mahai-zapiak, sukaldeko tresnak, nekazaritzako tresnak... Gainera, postuetako lagun ugarik baserritar arropa tipikoak eramaten dituzte jantzita; gizonek txapela, koadro zuri eta urdinekiko zapiak, alkandora, artile zurizko galtzetinak eta abarkak; emakumeek, berriz, soinekoa, koadro zuri eta urdinekiko zapiak, galtzerdi beltzak, artile zurizko galtzetin luzeak eta abarkak.
Horiek horrela, Donostia landa-eremuko merkatu handi bihurtzen da, eta eskuz eginiko produktuak eta elikagaiak eskaintzen dira hirian zehar banatutako ia 200 postuetan.
Denetarik dago: gazta, ogia, erroskillak, eztia... Baina, zalantzarik gabe, txistorra da bilatuena.
Txistorra Donostiako San Tomas azokan
Txistor-postuek dute arrakastarik handiena Donostiako San Tomas egunean.
Abenduaren 21ean, gutxienez 40 postu jartzen dira azokaren esparruan. Goizeko 10:00etatik arratsaldeko 20:00etara irekitzen dute.
Aldez aurretik zozketatzen dira postuak, azaroaren erdialdera, udaletxeko Udalbatza Aretoan.
Herri-elkarteek, aisialdikoek, kiroletakoek edo ikastetxeek egin dezakete postua jartzeko eskaera, baldin eta egoitza Donostian badute eta oinarrietan eskatzen diren baldintzak betetzen badituzte. Postuak erdibanatu egiten dira: % 50 elkarteentzat eta beste % 50 ikastetxeentzat (eta bakar batek ere ezin du izan postu bat baino gehiago).
Postu horietan txistorra eta ura baino ezin dira saldu. Kide guztiak adin nagusikoak diren elkarteen edo ikastetxeen postuetan sagardoa eta ardoa ere sal daitezke.
Saltzen den txistorra ezin da egon aldez aurretik egosia, hau da, gordinik saldu behar da, eta beti izan behar du etiketa zuzena, jatorria bermatzen duena.
2024ko Donostiako San Tomas azokaren egitaraua
Txistorrarenak dira Donostiako San Tomas azokako posturik erakargarrienak, baina askoz gehiago daude.
Eta bestelako ekintzak ere izaten dira: animazio-ikuskizunak, dantzak, animalien erakustaldiak eta herri-kirolen txapelketak. Urrezko Aizkolarien Kopak zazpigarren edizioa izango du 2024an.
Txikientzat tailerrak eta jolasak izango dira, horietako asko nekazaritzarekin edo artisautzarekin lotuak, eta aurpegia margotzeko eta eskulanak egiteko aukera ere izango dute.
San Tomas azokak bisitari ospetsuak izaten ditu. Olentzerori eta Mari Domingiri harrera egiteko ekitaldia ere galdu ezinezko hitzordua da. Auzo batzuetan, erraldoi eta buruhaundi ezagunei ere egiten zaie harrera.
Egun osoan zehar, txarangak, trikitixak eta bertsolariak entzuten dira hiriko hainbat txokotan. Festari amaiera bikaina emateko, erromeria egiten da Bulebarreko kioskoan.
Eta ezin ahaztu ditugu lehiaketa gastronomikoak.
2024ko Donostiako San Tomas azokako lehiaketa gastronomikoak
Donostiako santomasetako lehiaketa gastronomiko ezagunenetako bat "Txistorra gastronomian” izenekoa da, eta aurten lehiaketa horren II. edizioa egingo dute.
11:00etan izango da, Elkano kalean. Osagai nagusi gisa jaki gozo hori duten errezetak egitea saritzen da.
Bi lagunek osatutako taldeen artean lehiatzen da. Talde-kopurua zortzi eta hamabi bitartekoa izaten da. 75 minutuan, gutxienez 4 osagai dituen plater bat prestatu behar dute, 6 mahaikiderentzat.
Zer saritzen du lehiaketako epaimahai profesionalak? Aurkezpena, sormena, zaporea...
Txistorra protagonista duen beste lehiaketa gastronomiko handia "Euskal Herriko Txistor Lehiaketa" da (XXVIII. edizioa).
Gipuzkoa plazan egiten da, hori ere 11:00etatik aurrera. Lehiaketa hau espezializatuagoa da, eta txistorra egiten duten ekoizleek parte hartzen dute.
Haren kalibrea, osaketa, zaporea eta xehatze erregularra baloratzen dira, eta gantz edo hesterik duen.
2024ko Donostiako San Tomas azokako beste lehiaketa batzuk
Donostiako santomasetako ezinbesteko ekitaldien artean, “Lur-gaien Lehiaketa - Erakusketa” dago.
Konstituzio plazan egiten da, 9:00etatik aurrera. Bertan, Euskadiko gure nekazarien produktuak, frutak eta barazkiak aurkituko ditugu.
“Txorimalo Lehiaketa”, bestalde, originalenetako bat da. Txorimalo bat egin behar da, ardatz edo haga bati esker zutik mantentzen dena, eta alderdi hauek hartzen dira kontuan: erabilitako materialak, elementuen birziklapena, koloreak, mugimendua...
Eta santomasetako lehiaketarik gozoena “Donostialdeko Ezti Lehiaketa” da. Gure lurretan ekoitzitako ezti gordinaz ari gara. Lehiaketa irabazten dutenak Gipuzkoako txapelketarako sailkatzen dira.
Santomasetako tradizioak
Ospakizun-urte asko dira jada, eta, urte horietan, San Tomas azokak tradizioak finkatu ditu (edo galdu, kasu batzuetan).
Antzina, oso egun berezia izaten zen txikientzat, opariak jasotzen baitzituzten. Eta aspaldian ez da bizirik dagoen txerri handi bat zozketatzen.
Beste tradizio berezienetako bat, gaur egun ere mantentzen dena, baserritarrez janztea da. Jantzi tradizionalek San Tomas egunez Donostiara produktuak saltzera joaten ziren lehen errentariak ekartzen dituzte gogora.
Janariari dagokionez, lehen edizioetan ogiz lagundutako txorizo frijitua jatea zen ohikoena.
Eta, pixkanaka, txistorra nagusitu zen. Lehen urteetan, ikasleek jartzen zituzten txistorra saltzeko postuak Konstituzio plazan, bidaietarako dirua biltzeko.
Pixkanaka, postuak hiri osora zabaldu ziren, eta gaur egun ezinezkoa da San Tomas azokara joatea eta taloa txorizoarekin ez jatea. Eta badakigu taloetan aditua zarela jada, gure blogean horri buruzko posta irakurri ondoren, non zehatz-mehatz azaltzen baitizugu taloaren errezeta.
San Tomasen historia Euskadin
San Tomas azokak arrakasta eta ospe handia du. Horren esanahia ulertzeko, historia ezagutzea da onena.
San Tomas azokaren jatorriak XIX. mendera garamatza. Garai hartan, landa-eremuetako finken maizterrek abenduaren 21ean ordaintzen zieten alokairua beren errentatzaileei, zeinetako asko Donostian bizi baitziren.
Behin hirira etorrita, maizterrek egun hau baliatzen zuten beren herrietan aurkitzen ez zituzten askotariko artikuluak eskuratzeko eta, bide batez, beren nekazaritza-produktuak saltzeko. Horrela sortu zen San Tomas azoka.
Urteak joan, urteak etorri, landa-eremuetatik hiriguneetarako joan-etorria erraza eta ohikoa bihurtu da; eta, halere, abenduaren 21eko tradizioari eusten zaio. Beraz, Euskadin tradizio eta sustrai gehien dituen azoketako batez gozatu nahi baduzu, eta, bide batez, txistor on bat jan, zatoz Donostiako San Tomas azokara.
Goiburuko irudia: Flickr Oficial Donostia San Sebastián Turismoa.